دوره‌ی صفوی (۱۵۰۱–۱۷۲۲ میلادی) یکی از باشکوه‌ترین ادوار تاریخ ایران به شمار می‌رود. در این دوره، اصفهان به عنوان پایتخت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران برگزیده شد. شکوه معماری، رونق اقتصادی و امنیت نسبی، این شهر را به یکی از مقاصد اصلی گردشگران و سفرنامه‌نویسان خارجی تبدیل کرد. بررسی گزارش‌های این مسافران، تصویری زنده و ارزشمند از اصفهان عصر صفوی ارائه می‌دهد.

دلایل جذب گردشگران خارجی به اصفهان

موقعیت جغرافیایی: اصفهان در مسیر جاده ابریشم و در قلب تجارت جهانی قرار داشت (Floor, 2001).

رونق اقتصادی: توسعه‌ی صنایع دستی همچون قالی‌بافی، قلم‌زنی، کاشی‌کاری و بازارهای بین‌المللی.

امنیت و ثبات: شاه عباس اول با تقویت ارتش و ساخت کاروانسراها، سفر را برای خارجیان ایمن‌تر کرد (Matthee, 2012).

شکوفایی هنری: معماری خیره‌کننده‌ای همچون مسجد امام، عمارت عالی‌قاپو و میدان نقش جهان به سمبل‌های تمدن صفوی بدل شد.

چهره‌های برجسته سفرنامه‌نویسان خارجی

۱. ژان شاردن (Jean Chardin)

ملیت: فرانسوی

تاریخ سفر: حدود ۱۶۷۳-۱۶۷۷ میلادی

اثر: Travels in Persia

مشاهدات: شاردن اصفهان را "یکی از بزرگ‌ترین، خوش‌نقشه‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای دنیا" توصیف می‌کند.
او می‌نویسد:

"میدان شاه (نقش جهان) از نظر وسعت، زیبایی و معماری، در سراسر دنیا نظیری ندارد." (Chardin, 1927, p. 118)

شاردن همچنین از شکوه بازارها، کارگاه‌های پارچه‌بافی و طلاکاری اصفهان سخن می‌گوید و آداب معاشرت مردم را ستایش می‌کند.

۲. پیietro Della Valle

ملیت: ایتالیایی

تاریخ سفر: ۱۶۲۱ میلادی

اثر: Viaggi di Pietro della Valle

مشاهدات: دلاواله از زندگی شهری اصفهان، سازه‌های آبی مثل پل خواجو و جشن‌های عمومی تعریف می‌کند. او می‌نویسد:

"هیچ شهری در اروپا از لحاظ نظافت، آراستگی و وسعت به پای اصفهان نمی‌رسد." (Della Valle, 1892, vol. 2, p. 245)

او همچنین توصیف دقیقی از زندگی درباریان و هنر ایرانیان ارائه می‌دهد.

۳. آدام اولئاریوس (Adam Olearius)

ملیت: آلمانی

تاریخ سفر: حدود ۱۶۳۶ میلادی

اثر: The Travels of Olearius

مشاهدات: اولئاریوس از مهارت‌های هنری مردم اصفهان و دیوان‌سالاری کارآمد صفویان یاد می‌کند. او تأکید دارد:

"اصفهان شهری است که در آن علم، هنر و آداب معاشرت به سطح بالایی رسیده است." (Olearius, 1669, p. 302)

تأثیرات فرهنگی سفرنامه‌ها

سفرنامه‌های این گردشگران تأثیر بسزایی در تغییر نگاه اروپاییان به ایران داشتند. پیش از آن، ایران بیشتر به عنوان سرزمینی اسرارآمیز و جنگ‌زده تصور می‌شد. اما این نوشته‌ها تصویری روشن از تمدنی پیشرفته، هنرمند و ثروتمند ارائه کردند (Matthee, 2012).

بعلاوه، این سفرنامه‌ها منابع ارزشمندی برای شناخت دقیق‌تر جامعه‌شناسی، اقتصاد و ساختار قدرت صفویان به شمار می‌آیند و امروز نیز توسط پژوهشگران مورد استناد قرار می‌گیرند.
نتیجه‌گیری

گردشگران خارجی در دوره صفوی، با حیرت از شکوه اصفهان سخن گفته‌اند. شهر اصفهان در سفرنامه‌های شاردن، دلاواله و اولئاریوس به عنوان الگویی از نظم، زیبایی، تمدن و هنر معرفی شده است.
این روایت‌ها نه تنها شکوه ایران عصر صفوی را ثبت کرده‌اند، بلکه پلی فرهنگی میان شرق و غرب ایجاد کردند که آثار آن تا به امروز باقی مانده است.

منابع (References)

Chardin, J. (1927). Travels in Persia. London: Argonaut Press.

Della Valle, P. (1892). Viaggi di Pietro della Valle. Rome: Tipografia della Società Geografica Italiana.

Floor, W. (2001). Safavid Government Institutions. Costa Mesa: Mazda Publishers.

Matthee, R. (2012). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. London: I.B. Tauris.

Olearius, A. (1669). The Travels of Olearius in Seventeenth-Century Persia. London.